Terugkijken
Op vrijdagochtend 31 oktober doken we in de vraag hoe je dijkveiligheid kunt combineren met natuurvriendelijk beheer. Hoogleraar Hans de Kroon (Radboud Universiteit) liet zien wat de wetenschap zegt over bloemrijke dijken; Jaap Bronsveld (Waterschap Rivierenland) vertaalde dat naar keuzes in aanleg en dagelijks beheer.
Hieronder kun je het webinar terugkijken en de sheets downloaden. Ook vind je links naar meer informatie, uit de presentaties van Hans en Jaap.
Kijk het webinar terug (1 uur)
Sheets en meer informatie
Samenvatting van het webinar
Het wetenschappelijke fundament
Hans de Kroon, hoogleraar plantenecologie aan de Radboud Universiteit, onderzoekt met zijn team hoe bloemrijke dijken kunnen bijdragen aan zowel waterveiligheid als biodiversiteit. Soortenrijke vegetatie zorgt bovengronds voor diversiteit en ondergronds voor een krachtige wortelmat, wat cruciaal is voor erosiebestendigheid.
In praktijktesten met een overstromingsopstelling, uitgevoerd in de kwetsbare winterperiode, bleken bloemrijke dijken zeer sterk: nauwelijks schade, soms alleen wat “dakpansgewijs” weggeslagen gras, met daaronder een stevige wortellaag. Dat was volgens Hans een belangrijk resultaat, bevestigd door het Hoogwaterbeschermingsprogramma: soortenrijke dijken zijn net zo sterk als traditionele grasbekleding, met extra ecologische voordelen.
Het onderzoek richtte zich daarna op de vraag hoe je bloemrijke dijken aanlegt en beheert. In fase 2 worden tien verschillende zaaimengsels getest, inclusief proeven met extreme droogte (tien weken zonder water). Vooral mengsels met zowel kruiden als grassen tonen sterke prestaties: sommige soorten bleven zelfs tijdens hitte groen. De wortelmonsters worden nu geanalyseerd om de sterkte verder te onderbouwen.
Bloemrijke dijken blijken ook belangrijk voor insecten, waaronder Rode-Lijstsoorten. Dijken kunnen daarmee fungeren als ecologische corridors in het landschap. Hans’ oproep: benut deze dubbele functie en neem bloemrijke dijken integraal mee in gebiedsontwikkeling. De dijk blijft een veiligheidsobject, maar kan tegelijk een natuurparel zijn.
Vertaling naar de praktijk van Waterschap Rivierenland
Jaap Bronsveld, vakspecialist waterkeringen en beheer, vertelde over soortenrijke dijken bij Waterschap Rivierenland. Hoe krijgen we soortenrijke dijken? Hoe stimuleren we biodiversiteit? En welke beheerkeuzes horen daarbij?
Volgens Jaap draait het om twee ecologische basisprincipes. Het eerste: “verschralen is verrijken.” Door te maaien en het maaisel af te voeren, onttrek je nutriënten aan de bodem. Daardoor ontstaat ruimte voor kruiden en bloemen die thuishoren op voedselarme gronden, en groeit de soortenrijkdom geleidelijk. Het tweede principe: de bodem speelt een belangrijke rol. Dijken met een lager kleiaandeel laten in de praktijk vaak meer variatie in vegetatie zien — een inzicht dat aansluit bij de onderzoeksresultaten die Hans eerder in het webinar toelichtte.
Daarmee komen direct de eerste beheerkeuzes in beeld. Als beheerder heb je soms te maken met een “diversiteitsdilemma”: ga je voor specialistische soorten die van oudsher in het gebied voorkomen, of voor de kansrijke middenmoot die robuuster is en beter uitvoerbaar binnen de beheerpraktijk?
Een belangrijk moment ligt al bij het kiezen van zaden. Niet alleen kiemkracht is daarbij relevant; ook zuiverheid en herkomst spelen mee. Bijvoorbeeld: is het zaad vrij van neonicotinoïden? En pas je het in één keer toe over een heel dijkvak, of werk je in banen om biodiversiteit gefaseerd te stimuleren en beheerbaar te houden?
Voor die keuzes gebruikt Waterschap Rivierenland een beslisboom. Daarin worden onder meer sterkte-eisen, ecologische potentie en budget meegewogen, wat leidt tot een passende beheervorm. In de praktijk komt dit vaak neer op afwisselend maaien aan de binnen- en buitendijkse zijde. Dat is misschien niet op elke plek het optimale scenario voor insecten, maar het biedt een goede balans tussen uitvoerbaarheid, veiligheid en natuurontwikkeling.
Tot slot liet Jaap een voorbeeld zien van een dijk waar de oude toplaag opnieuw is gebruikt. Zonder inzaaien ontwikkelde zich daar spontaan een rijk gras- en kruidenpakket. Dat laat zien hoe de natuurlijke potentie in de bodem — in combinatie met zorgvuldig beheer — kan uitgroeien tot een soortenrijke dijk.
