Gewoon bijzonder: het werk van Anke Mulder

In de rubriek ‘Gewoon bijzonder’ zetten we collega’s in het zonnetje. Zij doen ‘gewoon’ hun werk en leveren daarmee een bijzondere bijdrage aan veilige en bereikbare wegen en wateren. Anke Mulder is senior adviseur verkeerspsychologie / Human Factors bij Rijkswaterstaat.

Verbaasde blikken

Als Anke over haar werk als verkeerspsycholoog vertelt, krijgt ze vaak verbaasde blikken, gevolgd door nieuwsgierige vragen. Anke: “Mensen denken weleens dat ik met verkeersslachtoffers praat, maar psychologie is breder dan praten met cliënten of slachtoffers. Ik kijk naar de interactie tussen de weggebruiker, het wegontwerp, weginrichting en wegomgeving. Hoewel het team zich van oorsprong meer richt op wegverkeer, zien we de hoeveelheid nautische vragen groeien. Dit betekent ook dat we onze kennis daarover moeten verbreden.”

Interactie tussen ontwerp en mens 

Uiteindelijk draait het erom dat de (vaar)weggebruiker op een veilige en juiste manier gebruik kan maken van de (vaar)wegen. Het ontwerp van de weg moet aansluiten bij de capaciteiten van de mens, ook wel een ‘human-centered design' genoemd. Anke: “We gebruiken kennis over het brein. In dit vakgebied wordt dat Human Factors genoemd, wat voortkomt uit de cognitieve psychologie. Human Factors is er voornamelijk op gericht om te voorkomen dat mensen onbewuste fouten maken door het ontwerp en niet zozeer op de bewuste afwegingen die mensen maken.”

Een bordje is maar een lapmiddel 

Iedereen kent het wel: je trekt aan een deur, terwijl je had moeten duwen. Maar dit was niet meteen aan het ontwerp van de deur af te zien. Een extra maatregel, zoals een bordje met duwen of trekken, is maar een lapmiddel en dat zie je vaak niet of te laat, vertelt Anke. “Zo werkt het ook in de verkeerswereld: je wilt dat het ontwerp zichzelf uitlegt. Is het niet duidelijk? Dan moet je de bron aanpakken.”

Wat verwacht de gebruiker? 

Maar hoe pak je die bron nu daadwerkelijk aan? Dat doet Anke onder andere door rekening te houden met deze componenten: ‘verwachtingspatroon’, ‘waarneming’, ‘begrijpelijkheid’ en ‘taakcomplexiteit’. Anke: “De verwachtingen van een weggebruiker zijn heel bepalend voor hoe die gebruiker een situatie interpreteert. Voor waarneming passen we kennis over visuele informatieverwerking toe. Bewegende zaken in je perifere gezichtsveld kunnen je bijvoorbeeld afleiden door constant je aandacht te trekken. Wat betreft begrijpelijkheid, onderzoek ik of er geen tegenstrijdige of onduidelijke informatie wordt gegeven. Als je alles hebt waargenomen en begrepen, moet je de ‘taak’ ook nog kunnen uitvoeren. Is daar genoeg ruimte en tijd voor in de betreffende situatie? Uiteindelijk speelt de bereidwilligheid van mensen ook mee: willen ze het gevraagde gedrag vertonen of niet?” 

Als verkeerspsycholoog zit ik niet alleen maar achter mijn bureau. Ik wil het probleem of vraagstuk ook met eigen ogen zien.

Bijzonder en ongewenst gedrag 

Met nog drie collega’s behandelt Anke vraagstukken die het hele werkgebied van Rijkswaterstaat beslaan. Van hoe om te gaan met windsurfers tot aan de vervanging en renovatieopgave (VenR) en de herkenbaarheid van de beweegbare delen van bruggen. Anke: “De VenR-opgave is natuurlijk een gigantische klus. Tegelijkertijd biedt het meekoppelkansen om het ontwerp en de inrichting van onze objecten te optimaliseren en meer aan te laten sluiten bij de gebruiker. Zo kunnen we gebruiksrisico's vroegtijdig ondervangen. We helpen collega’s op een laagdrempelige manier met advies over Human Factors gerelateerde zaken in hun project of beheergebied. Collega's willen bijvoorbeeld weten of een tijdelijke situatie met werk in uitvoering wel goed begrepen wordt. Of hoe je met mensen omgaat die de slagbomen bij bruggen negeren. Ik onderzoek de situatie en ga na welke factoren in het ontwerp bijdragen aan dit gedrag. Als de situatie ter plekke veiliger wordt, is voor mij de cirkel rond.” 

Ik ontmoet veel gelijkgestemden uit de sector op de jaarlijkse VerkeersGedragDag. Dit is een samenkomst van verkeerspsychologen en andere professionals die met Human Factors te maken hebben.

‘Die heeft vast niet op zitten letten’

Het idee dat weggebruikers altijd bewust handelen, is een misvatting, zegt Anke. Ze wijst op de onbewuste fouten die vaak tot ongelukken leiden. Volgens haar komt veel menselijk gedrag voort uit onbewuste processen. Anke: “Laten we er samen voor zorgen dat het ontwerp en de inrichting zo goed kloppen, dat fouten worden voorkomen.” 

Gastcollege bij Universiteit Utrecht

Anke geeft jaarlijks een gastcollege voor psychologiestudenten op de Universiteit Utrecht. Anke: “Ik vertel in dit college over het hele verkeersbeeld en geef de studenten opdrachten die te maken hebben met de verkeerssituaties op de campus. Ze komen vaak met interessante dingen, dat is heel leuk om te zien. Het zou mooi zijn als ik mensen kan interesseren voor de richting verkeerspsychologie, want die is nog niet heel bekend. Binnen de eigen organisatie deel ik mijn kennis door onder andere de cursus Human Factors te geven. Daar komt een brede doelgroep op af, zoals verkeerskundigen en technici. Voor mij is dit net zo leerzaam want zij geven mij ook een inkijkje in hun werk.”